Điện ảnh - một hướng tiếp cận và tiếp nhận văn hóa phổ biến

Theo báo cáo cho Hạ Viện của Bộ Văn hóa, Truyền thông và Thể thao Liên Hiệp Vương Quốc Anh, 23 triệu du khách đến Anh năm 2001 chi tiêu khoảng 20% số tiền họ mang theo đến nơi đây nhờ hiệu ứng thẩm mĩ của phim truyền hình và điện ảnh. Từ hiệu ứng “kinh tế kéo theo” từ một bộ phim, các nhà nghiên cứu ước tính rằng cứ ￡1 đầu tư cho phim mang lại ￡1.5 lợi nhuận kinh tế.

Trong một báo cáo năm 1963 về Điện ảnh và Văn hóa Ấn Độ của Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hợp Quốc, người viết (Baldoon Dhingra) dẫn lại lời nói của Thủ tướng [Jawaharlal] Nehru: “...sức ảnh hưởng của phim tới Ấn Độ lớn hơn báo chí và sách vở cộng lại.” [16]

Những nghiên cứu trên cho thấy thực tế thị trường và tác động của điện ảnh - truyền hình đến thế giới là vô cùng to lớn, nhất là ở phương diện truyền thông, văn hóa (sự phát triển du lịch ở Anh và tác động đến tư tưởng ở Ấn Độ). Ở nước ta, nền công nghiệp này tuy khá “trẻ” (khoảng 10 tuổi) nhưng cũng không hề “non nớt”. Theo một thống kê của CGV - hệ thống rạp chiếu phim đa quốc gia lớn nhất tại Việt Nam, mức tăng trưởng trong doanh thu trong mảng điện ảnh ở nước ta hiện đang dẫn đầu trong khối các nước Châu Á với con số 23% trong năm 2018. Nguyên nhân được ra cho hiện tượng này gồm chất lượng phim, số lượng rạp tăng, giá tiền vé phim giảm. Dự kiến năm 2019 sẽ bứt phá với số tăng trưởng doanh thu 20% con số 3.252 tỷ của năm 2018.[2]

Có ba nguyên nhân chính dẫn đến sự thu hút của hình thức giải trí mới mẻ này:

1. Tất cả các loại hình nghệ thuật luôn có mối quan hệ hữu cơ với nhau nhưng điện ảnh là nơi mối quan hệ giữa chúng thể hiện rõ nhất: điêu khắc, kiến trúc, khiêu vũ… kích thích thị giác; âm thanh, ca nhạc phục vụ thính giác; các hiệu ứng thị-thính giác được lồng vào dòng chảy phim ảnh sống động kích thích năng lực tưởng tượng, tư duy: xúc giác, vị giác, khứu giác đồng thời tham gia vào quá trình ấy. Chẳng hạn, trong cảnh phim cao trào của “Tấm Cám: Chuyện chưa kể”, nhân vật Thái Tử sau khi nuốt “ngọc giác la” thì trở thành quỷ để chiến đấu với một con ác quỷ. Đây là nơi các hiệu ứng âm thanh và kĩ xảo điện ảnh được tận dụng triệt để nhằm xây dựng ngoại diện hai nhân vật yêu quái và tiếng gầm gừ, gào thét, hành động mạnh… của chúng. Vậy là khi xem phim, yêu cầu về không gian, logic câu chuyện được đáp ứng và làm thỏa mãn các giác quan, qua đó, ta “trực tiếp” tham gia vào câu chuyện, nghiệm sinh các giá trị cuộc đời mà vẫn đảm bảo tính giải trí.

1. Mỗi bộ phim luôn có một mạch truyện. Đặc biệt, ở các bộ phim mang tính đại chúng, mạch truyện có tính kịch, tính cao trào rất rõ. Sức thu hút của kịch bản, của mạch truyện là ở tính thời đại của nó. Mỗi vùng đất, mỗi quốc gia, mỗi thời đại, mỗi tầng lớp đều có những câu chuyện riêng, mỗi cá nhân trong cộng đồng người sống trong đó lại có những góc nhìn riêng, những cách kể riêng về câu chuyện của mình. Thông qua phim ảnh và những hiệu quả thính-thị giác nó mang lại, người xem không chỉ “hóa thân” vào các nhân vật, hòa nhập vào bối cảnh câu chuyện mà còn được chiêm ngưỡng, học hỏi phong tục tập quán, văn hóa, phong cảnh,... của vùng đất, không gian, thời đại họ đang “hòa nhập” vào. Chẳng hạn, khi xem “Tấm Cám: Chuyện chưa kể”, ta thấy hình tượng Bụt được nhìn ở một góc độ khác, ít phần thiêng liêng, xa cách hơn mà mang tính cách hài hước, kiểu nói chuyện dí dỏm, gần gụi.

1. Nhờ sự xuất hiện của Internet và mạng xã hội ngày nay, hầu hết các bộ phim đều được truyền thông rất tốt. Như đã nói, bởi mỗi bộ phim là một góc nhìn, một cách kể về các vấn đề xã hội nên chúng luôn có một dư luận của mình: có người ghét, có người yêu, có người đồng tình, có người phản đối. Tuy nhiên, tựu trung lại, mối quan tâm của họ là bộ phim và vô hình trung chúng trở thành “miếng trầu mở đầu câu chuyện” của họ. Tom Sherak, chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Điện ảnh Hoa Kỳ đương nhiệm đánh giá rất cao cách đạo diễn Danny DeVito làm nên sức hút dư luận, truyền thông của “Cuộc chiến hoa hồng” (“War of Roses”). Rất nhiều người không thích bộ phim này và đã lên tiếng vì nó. Điều đó khiến mọi người xung quanh tò mò và phải đi xem phim như một kiểu kết nối, hòa nhập với xã hội xung quanh.[16]

Tựu trung lại, sức hút của điện ảnh là ở tính khơi gợi khả năng tưởng tượng, nâng đỡ xúc cảm tạo nên từ sự kết hợp nhuần nhị của các hiệu ứng thính-thị giác, kết nối các cá nhân trong một và tạo nên dư luận trong cộng đồng từ những vấn đề nhân sinh và cách chúng tiếp cận những vấn đề ấy.

Vì vậy, khi tiếp nhận một tác phẩm điện ảnh, qua việc “hóa thân” vào nhân vật, “tham gia” vào đời sống được kể lại, người xem không chỉ tiếp cận một nền văn hóa mới mẻ hoặc khác biệt với văn hóa hiện đại mà còn hiểu biết sâu hơn về thời đại của mình thông qua việc tham gia vào dư luận về bộ phim.

Hồng Châu